Cuma günü ve sünnetleri

Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Cuma gününü üzerine güneşin doğduğu en hayırlı gün olarak tarif eder. Hz. Âdem’in o gün yaratıldığını, o gün cennete konulduğunu, o gün cennetten çıkarıldığını ve kıyametin de cuma günü kopacağını bildirir.¹

Haftanın en bereketli ve en faziletli günü olan Cuma’yı, faziletli yapan Cuma namazı ve öncesindeki hutbedir. Müslümanların bir araya gelip toplandıkları, haftalık görüşmelerini gerçekleştirdikleri, birbirlerinden haberdar oldukları ve hep birlikte vaz u nasihat dinleyip ibadet ettikleri Cuma günü, Cuma namazına katılmak bir sorumluluktur.² “Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah’ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır.”³ mealindeki âyet ve Peygamber Efendimiz’in “Bulûğa ermiş olan herkesin cuma namazına gitmesi farzdır.”⁴ hadisi yetişkinlere bu sorumluluğu yüklemiştir. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), cuma namazını mazeret olmaksızın terk eden kişiye gücü yettiği ölçüde sadaka vermesini tavsiye etmiş⁵ve zaruret olmaksızın⁶ yahut önemsemediğinden dolayı üç sefer cuma namazına katılmayanın kalbinin mühürleneceği uyarısında bulunmuştur.⁷

Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu değerli ve faziletli güne, özel hazırlıklar yaptığı gibi biz ümmetine de özel bir şekilde hazırlanmamızı tavsiye etmiş ve bu yönde pek çok beyan ve fiilde bulunmuştur. Efendimiz’in söz ve fiillerine baktığımızda Cuma günü ve namazında yapılmasına önem verdiği hususları şöyle sıralayabiliriz:

1- Gusletmek.⁸

2- Bedenî temizlikleri yapmak; bıyıkları kısaltma, tırnak kesme vb.

3- Misvak kullanarak dişleri temizlemek.⁹

4- Güzel kokular sürünmek.¹⁰

5- Temiz ve güzel elbiseler (beyaz elbise daha faziletli) giyinmek.¹¹

6- Hayır ve hasenatta bulunmak.

7- Cuma gününün sabah namazında Secde ve Dehr sûrelerini okumak.¹²

8- Cuma vakti alış verişi vb. dünya işlerini bırakmak.¹³

9- Kehf Sûresi’ni okumak.¹⁴

10- Tekbir ve salat u selam getirmek.¹⁵

11- Cuma namazına olabildiğince erken gitmek.¹⁶

12- (Mümkünse) Cuma namazına, yürüyerek bir bineğe binmeden sükûnet ve vakar içinde gitmek.¹⁷

13- Cuma gecesi ve Cuma günü çokça dua etmek. Cuma günü içerisinde, Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) “O vakitte kişi Rabbinden ne isterse Allah mutlaka ona o isteğini verir.” buyurduğu mübarek anı gözetmek.¹⁸

14- Camiye girdiğinde kimseyi rahatsız etmeden müsait bir yere oturmak.¹⁹

15- Camide imamı görüp sesini duyabilecek derecede yakın oturmak, hutbeyi dinlerken imama bakmak.²⁰

16- Hutbeden önce dört rekat nafile namaz kılmak.²¹

17- İmamın hutbe için minbere çıktığında cemaati selamlaması ve oturması.²²

18- Müezzinin hutbe öncesi ezan okuması.²³

19- Hutbe sırasında susmak,²⁴ herhangi bir şeyle meşgul olmamak, ciddiyet ve edep içerisinde hutbeyi dinlemek.²⁵

20- Hutbe sırasında hubve²⁶ şeklinde oturmamak.²⁷

21- Cuma vakti sırasında uyuklanacak olursa camide oturulan yeri değiştirmek.²⁸

22- Hutbede Allah’a hamd u sena ve şehadette ve Peygamberimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) şehadet ve salavatta bulunulmak, sonra, Kur’ân-ı Kerîm’den bazı âyetler okuyup takvayı tavsiye edip va’z u nasihatlerde bulunmak ve hutbenin sonunda müminlere dua etmek.

23- İmamın ayakta iki hutbe okuması ve iki hutbe arasında oturması.²⁹

24- İmamın Cuma namazda Cum’a Sûresi ile Münâfikûn Sûresi’ni³⁰ veya A’lâ Sûresi ile Ğâşiye Sûrelerini okuması.³¹

25- Cuma namazının farzından sonra dört rekât nafile namaz kılmak.³²

26- Cumadan bir gün önce veya bir gün sonra da oruç tutmadıkça (sadece) cuma günü oruç tutmamak”³³

27- Cuma günü namaz vakti girdikten sonra namazı kılmadan yolculuğa çıkmamak.

28- “Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfundan isteyin. Allah’ı çok zikredin, umulur ki kurtuluşa erersiniz.”³⁴ âyetinin tavsiyesi üzere namaz sonrasında hem gündelik hayatı hem de Allah’ı anmayı sürdürmek.

1. Müslim, Cum’a18.
2. Köle, kadın, çocuk ve hastalar bu sorumluluğun dışındadır.(Ebû Dâvûd, Salât, 208, 209) Ancak, Asr-ı saasette kadınların sorumlu olmasalar da Cuma namazına gittikleri bilinmektedir. Bir hadislerinde Efendimiz, kadınların cumaya gelirken hoş kokular kullanmamalarını tavsiye etmiştir. (İbn Ebî Şeybe, Musannef, Salavât, 340)
3. Cum’a Sûresi, 62/9.
4. Nesâî, Cum’a 2.
5. Ebû Dâvûd, Salât, 204, 205; Nesâî, Cuma, 3.
6. İbn Mâce, İkâmetü’s-salavât, Ahmed İbn-i Hanbel,Müsned 5/300.
7. “Her kim önemsemediğinden dolayı cuma namazını üç defa terk ederse kalbi mühürlenir.” İbn Mâce, İkâmetü’s-salavât, 93.
8. “Her kim gusleder, sonra cumaya gelip belirlenen namazı kılar, sonra susup hutbesini bitirinceye kadar imamı dinler, sonra onunla beraber cuma namazını kılarsa, o cuma ile sonraki cuma arasındaki günahları bağışlanır.” Müslim, Cuma, 26.
9. “Bulûğa ermiş olan her kimsenin cuma günü gusletmesi, misvak kullanması ve mümkün olduğu kadar koku sürünmesi gerekir.” Müslim, Cuma, 7; Muvatta’, Tahâret, 32.
10. Müslim, Cuma, 7; Muvatta’, Tahâret, 32.
11. Muvatta’, Cuma, 8; İbn Mâce, İkâmetü’s-salavât, 83.
12. “Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) cuma günü, sabah namazında Elif-lam-mim Tenzil es’Secde ve Hel eta ala’l-insani hinunmine’d-dehr surelerini okurdu.” Müslim, Cuma 64, (879); Ebû Dâvûd, Salât 218,(1074); Tirmizi, Salât 375, (520); Nesai, Cuma 38, (3,111), İftitah 47, (2,169)
13. “Ey iman edenler! Cuma namazına ezan ile çağırıldığınız zaman derhal Allah’ı zikretmeye (hutbe ve namaza) gidin, alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz, bu sizin için çok hayırlıdır.” Cuma Sûresi, 62/9.
14. “Kim cuma günü Kehf Sûresi’ni okursa onun için ayağının altından gökteki bulutlara kadar bir nur parlar.Kıyamet Gününde onu aydınlatır ve iki cuma arasında işlenmiş günahları bağışlanır.” Hâkim, Müsedrek 2/399.
15. “Cuma, en hayırlı günlerinizden biridir. Hazreti Adem o gün yaratıldı, o gün kabzedildi. (Kıyamette Sur’a) o gün üflenecek, sayha da o günde olacak. Öyleyse o gün bana salavatı çok okuyun. Zira salavatlarınız bana arzedilir.” Orada bulunanlar: “Salavatlarımız size nasıl arz edilir? Siz çürümüş olacaksınız!” dediler. Allah Resûlü: “Allah Teala Hazretleri, Arz’a peygamberlerin cesetlerini çürütmeyi haram kıldı” buyurdular. Ebû Dâvûd, Salât 207, (1047); Nesai, Cuma 5, (3, 91,92); İbn Mâce, İkâmetü’s-salavât, 79.
16. “Cuma günü olduğu zaman mescidin kapısında melekler durur, gelenleri öncelik sırasıyla yazarlar. Erken gelenin durumu bir deve kurban eden kimse gibidir. (Ondan) sonraki bir sığır kurban eden gibi, sonraki bir koç kurban eden gibi, sonraki kurban (niyetine) bir tavuk sunan, en son gelen ise kurban (niyetine) bir yumurta sunan gibidir. İmam hutbeye çıkınca melekler (sevapları yazmayı bırakarak sahifelerini dürüp zikri (hutbeyi) dinlemeye başlarlar.” Buhârî, Cuma, 31; Müslim, Cuma, 24.
17. “Kim, Cuma günü gusleder ve guslettirir ve erkenden yürüyerek camiye gelirse, imama yakın olur ve boş bir şeyle meşgul olmadan hutbeyi dinlerse, her adım için bir sene ibadet etmiş gibi sevap kazanır.” “Kim (cuma günü) yıkar ve yıkanırsa, kim erkenden (mescide) gider ve hutbenin başına yetişirse, yürür ve binmezse, imama yakın durur, dinler, malayani söz etmezse ona her bir adım için bir yıllık amelin oruçları ve namazlarıyla sevabı yazılır.” Ebû Dâvûd, Taharet 129, (345, 346); Tirmizi, Salât 356, (496); Nesai, Cuma 12, 197); İbnu Mâce, İkâmet 80, (1027); Buhârî, Cuma 6 (Tirmizî, Cuma: 356; Ebû Dâvûd, Tahara: 129).
18. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) cuma gününden bahis açıp dedi ki: “Onda bir saat vardır; müslüman bir kul namaz kılar olduğu halde, o saate erse, Allah’tan her ne istemişse onu Allah kendisine mutlaka verir.” Bunu söylerken [Allah Resûlü] eliyle o vaktin azlığını işaretliyordu. Buhârî, Cuma 37, Talak 24, Da’avat 61; Müslim, Cuma 13, (852); Muvatta, Cuma 15, (1, 108); Nesai, Cuma 45, (3, 115,116).
19. “Cuma günü kim cemaatin omuzlarını yararak ilerlerse cehenneme bir köprü ittihaz olunur.” Tirmizi, Salât 369; “Sizden kimse, cuma günü kardeşini kaldırıp sonrada yerine oturmasın. Lakin: “Açılın” desin.” Müslim, Selam 27-30, (2178) ayrıca bkz.: Ebû Dâvûd, Salât 235.
20. “Zikr (yani hutbe) sırasında hazır bulunun, imama yakın olun. Zira kişi, uzaklaşmaya devam ede ede, girse bile cennette de geri kalır.” Ebû Dâvûd, Salât 232, (1108) ; Ahmed İbn-i Hanbel, Müsned, I/93; Beyhakî, es-Sünenu’l-kübrâ, 9/ 220.
21. İbn Mâce, İkâmetü’s-salavât, 94.
22. İbn Mâce, İkâmetü’s-salavât, 85.
23. Nesâî, Cuma, 15.
24. “Cuma günü, imam hutbe okurken, sen (yanıbaşında konuşan) arkadaşına: “Sus!” desen boş laf etmiş olursun.” Buhârî, Cuma 36; Müslim, Cuma 11, 26; Muvatta, Cuma 6, (1, 103); Ebû Dâvûd, Salât 235, (1112); Tirmizi, Salât 368, (512); Nesai, Cuma 22, 3, (103,104)
25. “Kim güzelce abdest alır sonra cuma (namazı)ya gelip (hutbeyi) dinler ve konuşmazsa, iki cuma arasındaki (günahları) üç gün ziyade­siyle (birlikte) bağışlanır. Çakıllara dokunan kimse ise, konuşmuş gi­bidir.” Müslim, cuma 27; Tirmizî, cuma 5; İbn Mâce, ikâme 81, 82; Ahmed İbn-i Hanbel, 2/424; 3/39; 5/15, 16, 22, 177.
26. Hubve: Kişinin kalçası üzerine oturup dizlerini havaya dikip bacaklarını karnına yapıştırarak ve üzerinden kollarını kenetleyerek oturması.
27. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), cuma günü imam hutbe verirken hubve tarzında oturmayı yasakladı. Ebû Dâvûd, Salât 234, (1110); Tirmizi, Salât 370, (514)
28. “Cuma günü biriniz (mescitte) uyuklayacak olursa oturduğu yeri değiştirsin.” Ebû Dâvûd, Salât 231-233, (1119); Tirmizi, Salât 379, (526)
29. Cenab-ı Hakk Kitab-ı Mübin’inde (mealen): “Onlar bir ticaret, yahud bir oyun, bir eğlence gördükleri zaman ona yönelip dağıldılar ve seni ayakta bıraktılar” (Cuma 11) Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) iki hutbe okurdu. Minbere çıkınca otururdu. (Bu esnada müezzin ezan okurdu). Müezzin ezanı bitirince kalkar ve hutbeyi okur, sonratekrar oturur ve (bu sırada) konuşmazdı. Sonrakalkar (ikinci defa) hutbe okurdu. Buhârî, Cuma 30, 27; Müslim, Cuma 33,34; Ebû Dâvûd, Salât, 227, (1092); Tirmizi, Salât 363, (506).
30. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) cuma günü, sabah namazında Elif-lam-mim Tenzil es’Secde, ve Hel eta ala’l-insani hinun mine’d-dehr surelerini okurdu. Yine Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) cuma namazında Cuma ve Münafikun surelerini okurdu.” Müslim, Cuma 64, (879); Ebû Dâvûd, Salât 218, (1074); Tirmizi, Salât 375, (520); Nesai, Cuma 38, (3,111), İftitah 47, (2,169).
31. Müslim, Cuma, 62; Ebû Dâvûd, Salât, 234, 236, 242; Nesai, Cuma 39.
32. Müslim, Cuma, 68.
33. Buhârî, Savm, 63.
34. Cum’a Sûresi, 62/10.