Ramazan Ayı ve Peygamber Efendimiz’in (sas) Hayatındaki Yeri
On bir ayın sultanı, rahmet, bereket ve mağfiret ayı olan Ramazan kelime olarak “yaz sonunda yağıp yeryüzünü tozlardan temizleyen yağmur” mânasında “er-ramadî” kelimesinden veya “Güneş ışınlarından kum ve taşların yanıp kızması” anlamında olan “er-ramdâ” kelimesinden gelmektedir. Buna göre yağmur nasıl yeryüzünü temizleyip yıkarsa; kızgın yer, orada yürüyenlerin ayaklarını nasıl yakarsa, Ramazan ayı da öylece günahları temizler, yakar, yok eder.[1]
Ramazan ayını değerli ve ayrıcalıklı kılan hususlar; Kur’an-ı Kerim’in bu ayda indirilmesi, bin aydan daha hayırlı olan Kadir Gecesi’nin bu ayda bulunması, farz olan oruç ibadetinin bu ayda tutulması, teravih, mukabele, i’tikâf, iftar, sahur ve fıtır sadakası gibi önemli ibadetlerin hep bu ayda yapılmasıdır.
Ramazan orucu Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) Mekke’den Medine’ye hicretinin ikinci yılında, Bedir Gazvesinden önce Şaban ayında şu âyet-i kerime ile farz kılınmıştır:[2]
“Ey iman edenler! Sizden öncekilere farz kılındığı gibi oruç tutmak size de farz kılındı. Böylece umulur ki fenalıklardan korunmayı umabilirsiniz. Oruç sayılı günlerdedir. Sizden her kim o günlerde hasta veya yolcu olursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde oruç tutar. Oruç tutamayanlara fidye gerekir. Fidye bir fakiri doyuracak miktardır. Her kim de, kendi hayrına olarak fidye miktarını artırırsa bu, kendisi hakkında elbette daha hayırlıdır. Bununla beraber, eğer işin gerçeğini bilirseniz, oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. O sayılı günler, Ramazan ayıdır. O Ramazan ayı ki insanlığa bir rehber olan, onları doğru yola götüren ve hakkı batıldan ayıran en açık ve parlak delilleri ihtiva eden Kur’ân o ayda indirildi. Artık sizden kim Ramazan ayının hilâlini görürse, o gün oruca başlasın. Hasta veya yolcu olan, tutamadığı günler sayısınca, başka günlerde oruç tutar. Allah sizin hakkınızda kolaylık ister, zorluk istemez. Oruç günlerini tamamlamanızı, size doğru yolu gösterdiğinden ötürü Allah’ı tazim etmenizi ister. Şükredesiniz diye bu kolaylığı gösterir.”[3]
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ramazan ayına kavuşma aşk ve iştiyakını, arzu ve isteğini, Receb ayından başlamak üzere “Allah’ım! Receb ve Şaban aylarını hakkımızda mübarek eyle, bizi Ramazan ayına ulaştır!”[4] diyerek dua dua dillendirmiştir.
Ramazan Tahşidatı
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Ramazan öncesinde ve Ramazan ayında yaptığı hutbe ve sohbetlerinde, Mümimlerin Ramazan-ı Şerif’e zihnen, fikren, kalben ve ruhen hazır hale gelmeleri ve bu ay içerisindeki ibadetleri hakkıyla eda etmeleri için Ramazan ayının fazilet ve bereketi hususunda şu tahşidatlarda bulunarak onları teşvik etmiştir:
“Ey insanlar, büyük ve mübarek bir ay yaklaştı, gölgesi başınıza geldi. Bu öyle bir aydır ki, içinde bin aydan daha hayırlı olan Kadir Gecesi vardır. Allah o mübarek ayın gündüzlerinde orucu farz, gecelerinde nafile namazları meşru kıldı. Bu ayda küçük büyük bir hayır yapan insan başka aylarda bir farz eda etmiş gibi sevap alır. Bu ayda bir farzı yapmak, başka aylarda yetmiş farz yerine geçer. Bu ay Allah için açlık ve susuzluğun, taat ve ibadetin meşakkatlerine sabır ve tahammül ayıdır. Sabrın karşılığı da Cennettir. Bu ay yardımlaşma ayıdır, bu ay mü’minlerin rızkını arttıracak aydır. Bu ayda her kim oruçlu bir mü’mine iftar edecek bir şey verirse, yaptığı bu iş günahlarının bağışlanmasına ve Cehennemden azat olmasına sebep olur. Oruçlunun sevabından da hiçbir şey eksilmeden onun kadar sevaba kavuşur. Ashab-ı Kiramdan bazıları, ‘Ya Resulallah, hepimiz oruçluya iftar edecek bir şey bulup verecek durumda değiliz.’ dediler. Bunun üzerine Allah Resûlü, ‘Allah bu sevabı bir tek hurma ile bir içim su ile bir yudum süt ile oruçlu mü’mine iftar ettirene de verir’ buyurdular ve hutbelerine şöyle devam ettiler: Bu ayın başı rahmet, ortası mağfiret, sonu da Cehennemden kurtuluştur. Bu ayda her kim kölesinin (işçi ve hizmetçisinin) işini hafifletirse Allah onu affeder ve Cehennemden uzak tutar. Bunun için bu ayda şu söyleyeceğim dört hasletten ikisi ile Rabbinizi razı kılarsınız, diğer ikisinden ise hiçbir vakitte ayrı kalamazsınız. Rabbinizin rızasına sebep olan hasletlerin birisi, Kelime-i Şehadete devam etmeniz, diğeri de Allah’tan mağfiret ve bağışlanma dilemenizdir. Vazgeçemeyeceğiniz iki hasletin biri Allah’tan Cenneti istemek, diğeri Cehennemden Allah’a sığınmaktır. Her kim oruçluya bir yudum su verirse, Allah da ona benim mahşerdeki havuzumdan öyle bir su içirecektir ki, Cennete girinceye kadar bir daha susuzluk çekmeyecektir.”[5]
“Ramazan ayı geldi. Bu ay, Allah’ın oruç tutmayı farz kıldığı mübarek bir aydır. Bu ayda semanın (cennetin) kapıları açılır, cehennem kapıları kapanır ve Allah’a karşı gelen azgın şeytanlar bağlanır. Bu ay içinde öyle bir gece vardır ki, bin aydan daha hayırlıdır. Bu gecenin faziletinden mahrum kalan (bin ayın faziletinden) mahrum kalmış olur.”[6]
“Ramazan ayının ilk gecesi olunca, şeytanlar ve azgın cinler zincire vurulur, cehennem kapıları kapatılır ve hiçbiri açılmaz. Cennetin kapıları açılır ve hiçbiri kapanmaz. Sonra bir (melek) şöyle seslenir: Ey hayır dileyen, ibadet ve kulluğa gel! Ey şer isteyen günahlarından vazgeç! Allah’ın bu ayda ateşten azad ettiği nice kimseler vardır ve bu Ramazan boyunca her gece böyledir.”[7]
“Ramazan ayı size bereketiyle geldi, Allah o ayda sizi zengin kılar, bundan dolayı size rahmet indirir, hataları yok eder, o ayda duaları kabul eder. Allah Teâlâ sizin (Ramazan ayındaki ibadet ve hayır konusunda) birbirinizle yarış etmenize bakar ve meleklerine karşı sizinle övünür. O hâlde iyilik ve hayırdan yana Allah Teâlâ’ya kendinizi gösteriniz. Ramazan ayında Allah’ın rahmetinden kendisini mahrum eden kimse bedbaht kimsedir.”[8]
“Büyük günahlardan kaçınıldığı takdirde, beş vakit namaz ile cuma bir sonraki cumaya kadar ve Ramazan diğer Ramazan’a kadar, aralarında işlenen günahlara kefarettir.”[9]
“Kim Allah’a inanarak ve karşılığını Allah’tan bekleyerek Ramazan orucunu tutarsa geçmiş günahları bağışlanır.”[10]
Ramazan-ı Şerif’in Değerlendirilmesi
Her konuda rehber olan Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) ashâbına, Ramazan ayını nasıl değerlendireceklerini, Ramazan orucunu nasıl tutacaklarını ve oruç esnasında nelere dikkat edeceklerini hem yaşayarak hem de bazı tavsiye ve uyarılarda bulunarak öğretmiştir.
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Ramazan günlerinde bol bol Kur’an okur, hayır ve hasenatta bulunurdu. Cebrâil (aleyhisselam), Ramazan sonuna kadar her gece Kendisine gelir ve O’na Kur’an okuyup dinletirdi.[11]
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ramazan ayının gündüzlerini oruçla gecelerini de Kur’an tilaveti, teravih, gece namazı ve teheccüd gibi ibadetlerle geçirir. Ramazan-ı Şerif’in gündüzlerini ve gecelerini değerlendirmeye teşvik ederek şöyle derdi:
“Kim inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek Ramazan orucunu tutarsa geçmiş günahları bağışlanır.”[12]
“Kim İnanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek Ramazan’ın gecelerini ihya ederse geçmiş günahları bağışlanır.”[13]
Ramazan’ın son on gününe, ayrı bir önem verir, Mescid-i Saadet’te i’tikâfa girer, ibadet ve taatle meşgul olurdu. Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) vefat edinceye kadar her yıl on gün i’tikâfa girerken, vefat ettiği yılın i’tikâfı yirmi gün sürmüş, o yıl Ramazan ayında Cebrâil’e (aleyhisselam) Kur’an-ı Kerim’i iki defa arz etmişti.[14]
İnsanların en cömerti olan Alllah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ramazanın gelmesiyle adeta coşardı. İbn-i Abbas’ın (radıyallahu anh) ifadesiyle, bilhassa Ramazan ayında, Cebrâil’le (aleyhisselam) buluştuğu zaman cömertliği daha da artardı… O günlerde Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) insanlara rahmet getiren rüzgârdan daha cömert olurdu.”[15] Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ashabına da; “Ramazan ayında verilen sadaka daha faziletlidir.”[16] buyurarak müminleri cömertliğe bol bol sadaka vermeye teşvik ederdi.[17] Ramazana mahsus ibadetlerden biri olan “fıtır sadakası”yla da infak ve cömertlikte daha fazlasını yapamayanlar için adeta bir alt sınır çizen Allah Resûlü, insanlar bayram namazına çıkmadan önce, Ashâbına fıtır sadakası vermelerini emrederdi.[18]
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir aylık rahmet ve bereket mevsimini ibadetle, taatle geçirmiş olmanın sevincini ashâbıyla birlikte bayram ederek kutlardı. O bayram namazına gitmeden önce gusleder[19] ve namazın kılınacağı yere giderken değişik bir yol izlerdi.[20] Bayramı tekbir ve tehlillerle karşılardı.[21]
Rahmet Peygamberi Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) rahmet, mağfiret ve bereket ayı olan Ramazan ayına erişip de ondan bağışlanmadan çıkan kimseyi kınamış ve o kimse için: “Ramazan ayına girdiği hâlde günahlarını bağışlatmadan Ramazan’dan çıkan kimsenin burnu yerde sürünsün!”[22] buyurmuşlardır.
Ramazanı mübarek kılan en önemli unsurlardan biri de Kur’an’ın ifadesiyle “bin aydan daha hayırlı” olan Kadir Gecesini içinde bulundurmasıdır. Bu geceye çok önem veren Rahmet Peygamberi, Ramazan ayı içinde gizlenmiş olan Kadir Gecesi’ni “Ramazan’ın son on günü içinde arayın!” buyururdu.[23] Ramazan ayının son on günü içindeki tek sayılı gecelerin Kadir Gecesi olma ihtimalinden dolayı[24] kendisi de, aile efradı ile birlikte 23., 25. ve 27. geceleri uzun süre ibadet ederek geçirirdi.[25]
Kadir Gecesi
Kur’ân-ı Kerim’in Levh-i Mahfuz’dan dünya semasına toptan indirilmiş olduğu gecedir. Cebrâil (aleyhisselam), Peygamber Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) ilk vahyi Alak sûresinin “İkra! Oku!” emriyle başlayan ilk beş âyetini bu gece getirmiştir.
Kur’ân-ı Kerim’de aynı isimle anılan “Kadir sûresi” vahyin başlangıcından ve bu gecenin büyük kudsiyet, fazilet ve bereketinden, bu gece kâinatı kaplayan ilâhî esenlikten bahsetmektedir:
“Biz Kur’ân’ı Kadir gecesi indirdik. Bilir misin nedir Kadir gecesi? Bin aydan daha hayırlıdır Kadir gecesi. O gece Rablerinin izniyle Ruh ve melekler, her türlü iş için iner de iner… Artık o gece bir esenlik gider.. tâ tan yeri ağarıncaya kadar.”[26]
Duhân sûresinde ise bu gecenin kudsiyetine yemin edilmektedir: “Açık olan ve gerçeği açıklayan bu Kitâb’a yemin olsun ki; biz onu kutlu mübarek bir gecede indirdik. Çünkü biz haktan yüz çevirenleri uyarıcılarız. O öyle bir gecedir ki, her hikmetli iş, tarafımızdan bir emir ile o zaman yazılıp belirlenir…”[27]
Kadir gecesi, Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ümmetine olan düşkünlüğü, sevgi ve muhabbeti sebebiyle yaptığı bir duanın kabul edilmiş hâlidir, şöyle ki: Fahr-i Kâinat Efendimiz’e kendisinden önceki insanların ömürlerinin müddeti veya bu ömürlerden Allah’ın dilediği kadarı gösterildi. Bunun üzerine ‘Başka ümmetlerin uzun ömürleri içinde yapamayacakları amelleri ümmetim kısa ömrü içinde yapmış olsun.’ diye dua etti. Allah da O’na (içinde bu gece bulunmayan) bin aydan daha hayırlı olan Kadir gecesini ihsan etti.”[28]
Hakîm-i Mutlak olan Cenâb-ı Hak, Kadir gecesinin Ramazan’ın hangi gecesi olduğunu önce Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) bildirmiş daha sonra da unutturmuştur.[29] Ta ki, ihya edilsin. Sadece bu geceyi ihya eden de belki hissedar olabilir ama, her geceyi Kadir bilip ihya edenin nasibdar olacağından şüphe yoktur.[30]
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), bu gecenin Ramazan’ın son on veya yedi günündeki tek gecelerden birisi olduğunu söylemiştir.[31] Ancak 27. gecesi olduğunu belirten hadîs-i şerifler, ekserî âlimler tarafından büyük kabul görmüş ve bütün İslâm âlemi de bunu benimsemiştir.[32]
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Kadir gecesiyle ilgili beyanlarında şunları vurgulmıştır:
“Allah, Kadir gecesini ümmetime hediye etmiş, ondan önce hiçbir ümmete vermemiştir.”[33]
“Her kim Kadir gecesini, sevabını Allah’tan umarak ihlaslı bir biçimde ibadetle ihya ederse, geçmiş günahları affolunur.”[34]
“Kim inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek Kadir gecesinde namaz kılarsa, geçmiş günahları affolunur.”[35]
“Kadir gecesi yatsı namazında cemaatte hazır bulunan, o geceden nasibini almıştır.”[36]
“Her kim Ramazan ayı çıkıncaya kadar akşam ve sabah namazlarını cemaat ile kılarsa, Kadir gecesinden fazla bir hisse alır.”[37]
Hazreti Âişe validemiz Peygamber Efendimiz’e; “Ey Allah’ın Resûlü, şâyet Kadir gecesine tevâfuk edersem nasıl dua edeyim?” diye sormuş Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) de şu duayı okumasını ona söylemiştir:
“ اللَّهُمَّ إِنَّكَ عُفُوٌّ كَرِيمٌ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّي”
Allahım! Sen çok affedicisin, kerimsin, affetmeyi seversin, beni de affet.”[38]
Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) Hayatında Ramazan ayında meydana gelen önemli hadiselerden bazıları
Nübüvvetin Başlangıcı; Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem)Hira’da ilk vahyi alması;
Alak Sûresi’nin ilk beş ayetinin nüzûlü (610)
Hazreti Hadîce validemizin (radıyallâhu anha) vefatı (620)
Peygamber Efendimiz’in Sevde bint-i Zem’a (radıyallahu anha) validemizle evlenmesi[39]
Muâhât; Ensâr ve Muhâcir arasında kardeşliğin tesisi (1/623)
Hazreti Hamza’nın (radıyallâhu anh) Sîfülbahr (‘Îs) Seriyyesi (1/623)
İlk farz Ramazan orucu (2/624)
Bedir Gazvesi (2/624): Hicret’in ikinci yılı Ramazan ayında hareket edilmiş, Ramazan’ın on yedinci günü Mekkeli müşriklere karşı büyük bir zafer kazanılmıştır.[40]
Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) kızı Rukıyye’nin (radıyallâhu anha) vefatı (2/624)
Umeyr İbn-i Vehb’in Peygamber Efendimiz’e suikast girişimi ve Müslüman oluşu (2/624)
Sadaka-i Fıtr’ın (Fitre) vacip olması (2/624)
Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) Zeyneb bint-i Huzeyme (radıyallahu anha) validemizle evlenmesi (3/625)
Hazreti Hasan’ın (radıyallâhu anh) doğumu (3/625)
Müreysî’ (Benî Mustalık) Gazvesi’nden dönüş (5/627)
Peygamber Efendimiz’in Cüveyriye validemizle evlenmesi (5/627)
Medine’de Kuraklık Yaşanması ve yağmur duası (6/628)
Abdullah İbn-i Revâha’nın (radıyallâhu anh) keşif amaçlı Hayber Seriyyesi (6/628)
İzâm Seriyyesi (8/630)
Mekke’nin fethi (8/630)
Kâbe’nin putlardan temizlenmesi (8/630)
Rahmet Peygamberi’nin (sallallâhu aleyhi ve sellem) yıllarca kendisine ve ashabına her türlü şiddeti reva gören Mekkelileri affetmesi (8/630)
Ebû Süfyan ve hanımı Hind’in Müslüman olması (8/630)
Hakîm İbn-i Hizam’ın Müslüman olması (8/630)
Dırâr Mescidi’nin Yıktırılması (9/630)
Tebük Sefer’inden Dönüş (9/630)
Taifli Sakîf kabilesinin Efendimiz’i Ziyareti (9/630)
Himyer Meliklerinin İslâm’ı Kabulü (9/630)
Peygamber Efendimiz’in Kur’ân’ı Arza-i Âhiresi ve İtikafı (10/631)
Hazreti Ali’nin Yemen Seriyyesi (10/631)
Benî Becîle, Benî Gâmid Heyetlerinin Efendimiz’i Ziyareti (10/610)
Dipnotlar:
[1] Râzî, Tefsîr, 5/71; İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, 7/160-162.
[2] İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, 1/248.
[3] Bakara sûresi, 2/183-185.
[4] Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, 4/189.
[5] İbn Huzeyme, es-Sahîh, savm, 2 (1785); el-Beyhakî, Şuabü’l-îmân (3329); el-Münzirî, et-Terğîb ve’t-terhîb, 2/94-95.
Ayrıca başka bir rivaytte; Selman-ı Fârisî (ra) diyor ki: “Allah Rasulü (sas), Şaban ayının son günü bizlere şöyle hitap etti: “Ey insanlar! Üzerinize büyük ve bereketli bir ay gelmektedir. Onda bir gece (Kadir gecesi) vardır ki, bin aydan hayırlıdır. Allah Teala, o ayın orucunu farz kılmış, gece ibadetini (teravihi) çok değerli bir nafile kılmıştır…” İbn-i Huzeyme ve Beyhaki’den rivayet edilmiştir. Bkz. M. Zekeriye Kandehlevî, Fezâil-i A’mâl, s.564.
[6] Nesâî, Sıyâm, 5.
[7] Tirmizî, Savm,1; İbn Mâce, Sıyâm, 2.
[8] Heysemî, Mecmau’z-zevâid, 3/344.
[9] Müslim, Tahâret, 16.
[10] Buhârî, Îmân, 28.
[11] Buhârî, Savm, 7.
[12] Buhârî, Îmân, 28.
[13] Nesâî, Sıyâm, 39.
[14] İbn Mâce, Sıyâm, 58.
[15] Buhârî, Bedü’l-Vahy 5, 6, Savm 7, Menâkıb 23; Müslim, Fedâil 48, 50.
[16] Tirmizî, Zekât 28.
[17] Tirmizî, Zekât, 28.
[18] Buhârî, Zekât, 76.
[19] Muvatta’, Îdeyn, 1.
[20] Buhârî, Îdeyn, 24.
[21] Buhârî, Îdeyn, 12.
[22] Tirmizî, Deavât, 100.
[23] Muvatta’, İ’tikâf, 6.
[24] Buhârî, Ezân, 135.
[25] Tirmizî, Savm, 81; Nesâî, Sehv, 103.
[26] Kadir sûresi, 97/1-5.
[27] Duhân sûresi, 44/1-5.
[28] Muvatta, Îtikaf, 6.
[29] Buhârî, Fadlu Leyleti’l-Kadr, 2; Müslim, Sıyâm, 213.
[30] Gülen, Fasıldan Fasıla, 2/32; Bediüzzaman Hazretleri de bu gizlilikle ilgili olarak şu izahatı yapar: “Malumdur ki, Cenâb-ı Hak şu imtihan dünyasında çok mühim şeyleri gizlemiştir. İnsanın ecelini ömrü içinde, makbul veli kullarını insanlar içerisinde ve ism-i azamı esma-i hüsna içinde gizlemiştir. Aynı şekilde Cuma günü içinde icabet saati, beş vakit namaz içinde salât-ı vustâ, bütün ibadetler içinde rızayı ilahî, zaman içinde kıyamet, hayat içinde ölüm ve Ramazan günleri içinde kadir gecesi gizlenmiştir. Said Nursi, Sözler, s. 309; Algül, Hüseyin, Mübarek Gün ve Geceler, s. 21. Bunlar gizli kaldıkça sair efrad dahi kıymetdar kalır, ehemmiyet verilir. Üstad Bediüzzaman, bazı şeylerin bazı şeyler içinde gizlenmesinin hikmetinin, o şeyin diğer fertlerini de kıymetlendirmek olduğunu ve eğer bu gibi özel şeyler açıklanırsa, diğer şeylerin değerden düşeceğini belirtir.Said Nursi, Mektubat, s.476; Hutbe-i Şamiye, s.124; Sünûât-Tulûâtİşârât, s.13; Sünûhât, s.29.
[31] Tirmizî, Savm, 81; Nesâî, Sehv, 103.
[32] Bu benimseme ile alâkalı, Bediüzzaman Hazretleri’nin yorumu şöyledir: “Yarın (27.) gece leyle-i Kadr olma ihtimali çok kuvvetli olmasından bir kısım müçtehidler, o geceye leyle-i Kadri tahsis etmişler. Hakiki olmasa da, madem ümmet o geceye o nazarla bakıyor. İnşallah hakiki hükmünde kabule mazhar olur.” Said Nursi, Şualar, s. 510
[33] Suyûtî, Câmiu’s-Sagîr, 2/269.
[34] Buhârî, Kadr, 1; Müslim, Müsâfirîn, 175.
[35] Buhârî, Sıyam, 71.
[36] İbrahim Canan, Kütüb-ü Sitte, 3/289.
[37] İbrahim Canan, Kütüb-ü Sitte, 3/289.
[38]Tirmizi, Deavât, 89; İbn Mâce, Duâ, 5.
[39] Şevvâl ayında ayında olduğu da rivayet edilir. (bkz.: İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, 8/53,217; Zürkânî, şerh ale’l-Mevâhibi’l-Ledünniyye, 4/377.
[40] Tirmizî, Savm, 20; İbn Kesîr, Bidâye, 3/303.
